Vandaag wil ik met jou stilstaan bij een van de vreugdevolle mysteries van het leven van Jezus: de presentatie van de Heer in de tempel. Dit is het moment waarop Maria en Jozef, volgens de wet van Mozes, hun eerstgeboren zoon naar de tempel brachten om hem aan God op te dragen en een offer te brengen voor de reiniging van Maria. In de tempel ontmoetten zij twee oude en vrome mensen, Simeon en Anna, die de komst van de Messias verwachtten. Zij herkenden in het kind Jezus het licht voor de volken en de glorie van Israël. Dit is een ontmoeting vol van vreugde, dankbaarheid en profetie.
Het schilderij dat we hier zien, is een werk van een anonieme kunstenaar, die het in de twintigste eeuw heeft geschilderd als een kopie van een ouder Byzantijns icoon. Het is in de Byzantijnse stijl, die gekenmerkt wordt door een sobere en elegante compositie, een abstracte en anti-naturalistische weergave van de figuren, en een gouden achtergrond. Het schilderij toont de scène van de presentatie van de Heer in de tempel, zoals die beschreven wordt in het evangelie van Lucas (2,22-40).
De zuivering van de moeder en de presentatie van het eerstgeboren kind in de Tempel waren verplichte Joodse voorschriften (Leviticus 12 en Exodus 13). Het eerstgeboren mannelijke kind van elk gezin moest noodzakelijkerwijs aan de Heer worden toegewijd, tenzij het werd vrijgekocht met een offer in de Tempel. Degenen die zich het konden veroorloven, moesten een groot stuk vee presenteren als brandoffer. Degenen die geen middelen hadden, konden – zoals de schrijver vertelt – een paar tortelduiven presenteren, wat ook is wat de kunstenaar afbeeldt. Simeon ligt achterover geleund over het kind, en zijn verwondering schijnt door, evenals een zekere aanbiddende houding. Achter hen is een altaar te zien en enkele eenvoudige architectonische lijnen die verwijzen naar de Tempel.
In de scène bevinden zich Maria en Jozef, en het laatste personage is niemand minder dan degene die in het bijbelse verhaal voorkomt: de oude profetes Anna, die een perkament vasthoudt, op de manier waarop de iconografie het geschenk van profetie vertegenwoordigt.
De personages zijn statisch. De plooien van de kleding zijn stijf. De kleuren zijn krachtig en vaak erg vlak. Jezus en de heiligen worden altijd afgebeeld met gouden kronen. Goud, samen met zilver, maakt vaak deel uit van iconen. Ze hebben altijd Griekse inscripties om hun authenticiteit te bevestigen. Ze worden van elkaar gekopieerd en de modellen zijn zeer beperkt. De verering die ze verdienen van het volk lijkt vreemd voor een westerling, omdat het lijkt – zonder te zijn – overdreven. Dit komt omdat ze volgens de gelovigen het mysterieuze deel van het goddelijke vertegenwoordigen.
De schilderstijl van dit schilderij wordt “icoon” genoemd, een woord dat in het Grieks “afbeelding” betekent. Het wordt uitsluitend gebruikt om heilige afbeeldingen aan te duiden en wordt alleen gebruikt in de Oosters-Orthodoxe Kerk en de zogenaamde Oosters-Katholieke Kerk. Het kenmerkt zich door al duizend jaar een vergelijkbaar patroon te volgen dat teruggaat tot de Byzantijnse tijd.
Het is in de stijl van de Byzantijnse kunst, die een nieuwe esthetiek ontwikkelde, die beïnvloed werd door de hellenistische stijl en de iconografie van de kerkelijke theologie. De kunst van Byzantium is gericht op de religieuze expressie en de onpersoonlijke vertaling van de kerkelijke leer in artistieke termen. De figuren zijn plat en frontaal, zonder individuele kenmerken of perspectief. De muren, gewelven en koepels werden bedekt met mozaïeken en fresco’s, die een totale fusie van architecturale en picturale expressie vormden.
Het nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van de presentatie van de Heer in de tempel, die niet alleen een ritueel gebaar is, maar ook een spirituele betekenis heeft. Maria en Jozef gehoorzamen aan de wet van Mozes, maar tegelijkertijd gaan zij verder dan de wet, door hun zoon aan te bieden als het ware lam van God, dat de zonden van de wereld wegneemt. Simeon en Anna getuigen van de vervulling van de profetieën, maar tegelijkertijd kondigen zij ook het lijden en de glorie van Jezus aan, die een teken van tegenspraak zal zijn. Jezus is de eerstgeborene van God, die behoort tot de Heer, maar ook de eerstgeborene van de nieuwe mensheid, die deelneemt aan zijn heiligheid.
Laten we daarom vragen aan Maria, Jozef, Simeon en Anna om hun voorspraak, opdat zij ons helpen om Jezus te ontmoeten, te erkennen en te aanbidden, net als zij. Laten we ook bidden voor de Kerk, die geroepen is om Jezus te presenteren aan de wereld, als het licht voor de volken en de glorie van Israël. Moge de Heer ons de genade schenken om deel te nemen aan zijn heilsplan, in de geest van vreugde en dankbaarheid.
Door:
Juan Diego Escartín
