Afgelopen 31 december is ons een paus ontvallen. Maar dit keer geen witte rook of ‘habemus papam’, want een ‘nieuwe paus’ zit er al voor bijna tien jaar. Zelf had Benedictus XVI, geboren als Joseph Aloysius Ratzinger op 16 april 1927 in Beieren, ook niet verwacht het zo lang vol te houden. Maar hij is nu dan op een ‘mooie’ leeftijd van 95 gestorven in zijn vertrek in het Vaticaan.
Als jonge jongen in Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft hij veel van het geweld meegekregen. Als tiener werd hij verplicht lid te worden van de Hitlerjugend. Toen hij tot paus werd gekozen konden veel mensen niet voorbij zijn Duitse nationaliteit kijken. Benedictus en zijn familie hebben echter altijd het Nazi-regime afgewezen.
Na een scholing aan het kleinseminarie, gymnasium en studies als theoloog en filosoof wordt Benedictus samen met zijn broer Georg (overleden in 2020) in 1951 tot priester gewijd.
Kort daarna promoveerde Benedictus en ging hij ook, eerst aan het seminarie daarna aan de hoge school, doceren in dogmatiek en fundamentele theologie. Hij werd ook zelfs hoofddocent in deze vakgebieden. Samen met de aartsbisschop van Keulen, kardinaal Joseph Frings, nam Benedictus deel aan het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) als peritus (officiële theoloog betrokken bij het concilie). Hoewel Benedictus tegenwoordig als erg conservatieve paus wordt gezien (tussen de twee progressievere st. Paus Johannes Paulus II en Franciscus in) was hij tijdens dit concilie juist een vertegenwoordiger van moderne hervorming.
Tijdens en na het concilie gaat Benedictus verder met doceren, dit keer gefocust op dogmatiek en dogmageschiedenis (een dogma is een leerstelling die binnen, in dit geval, het Katholieke Christendom als een onbetwistbaar feit wordt beschouwd). Hoewel hij eerst veel nieuwe en radicale standpunten inneemt, onder andere beïnvloed door zijn vriend en collega Hans Küng, keert hij zich later tot de zuivere Katholieke geloofsleer.
In 1972 start hij samen met een aantal bekende theologen (die hij ook bij Vaticanum II had leren kennen) als Yves Congar en Henri de Lubac een theologisch tijdschrift genaamd communio. In vergelijking met een ander blad waarvoor Benedictus wel eens schreef, concilium, is dit tijdschrift erg gematigd. Communio wordt nog steeds gepubliceerd.
In 1977 wordt hij tot aartsbisschop van München-Freising gewijd en een maand later wordt hij ook gekozen tot kardinaal.
Een paar jaar later laat Benedictus de universiteiten en zijn functie als aartsbisschop achter zich (als bisschop blijf je altijd gewijd, maar je kunt wel met de functie en taken als bisschop stoppen) om aan het werk te gaan als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer (deze congregatie zorgt dat er zicht wordt gehouden op de correcte Katholieke geloofsleer en dat er bijeenkomsten worden georganiseerd wanneer er problemen ontstaan omtrent deze leer). Van paus Johannes Paulus II mag hij echter wetenschappelijke stukken blijven schrijven. In 2009 worden al deze werken uitgebracht door het ‘Institut Papst Benedikt XVI’ onder de naam “Joseph Ratzinger Gesammelte Schriften”. Naast prefect wordt hij ook benoemd tot president van de Pauselijke Bijbelcommissie en Internationale Theologencommissie. Wellicht heb je een Catechismus uit 1995 bij je in de kast staan, ook deze is gemaakt onder leiding van Benedictus.
In 2002 werd hij deken van het College van Kardinalen. In deze functie leidde hij ook de Mis bij de begrafenis van Johannes Paulus II op 8 april 2005 en ging hij het conclaaf voor een nieuwe paus voor. Hieruit werd hij op 19 april gekozen als de 265e paus en nam hij de naam Benedictus XVI aan (Benedictus is latijn voor ‘gezegende’). Dit was een verwijzing naar zijn voorganger Benedictus XV die tijdens de Eerste Wereldoorlog heel veel betekent heeft voor de kerk en Europa. Maar ook naar Benedictus van Nursia, een belangrijke kloosterstichter, een beschermheilige van Europa en een veelvuldig vereerde heilige in Duitsland en de heilige Benedictus Jozef Labre die zijn feestdag heeft op 16 april (de geboortedag van Joseph Ratzinger).
Zoals al eerder geschreven wordt Benedictus vaak gezien als een hele conservatieve paus, zelfs “de rottweiler van God”. Deze visie wordt echter vooral veel in West-Europa gedeeld. Benedictus zelf omschreef zich niet als conservatief, maar eerder gematigd progressief en dat andere geestelijken na het Tweede Vaticaans Concilie té progressief waren geworden. Dat hij meesterkenner is van dogma’s en de Katholieke leer schijnt door heel zijn pontificaat (regeerperiode als paus) door. Over onderwerpen als abortus, homoseksualiteit, celibaat en voorbehoedsmiddelen volgde hij naar eigen zeggen altijd de geldende opvattingen van de Katholieke Kerk die er al sinds mensenheugenis waren. Hij maakte zich ook hard voor het feit dat verlossing en heil alleen door Jezus Christus mogelijk waren, voor velen was dit een schop tegen het zere been van de oecumene, maar Benedictus zet hier eigenlijk de gedachte van Vaticanum II voort.
Hij besprak ook nieuwere thema’s als het kolonisatieverleden, milieu en dierenwelzijn. Spijtig genoeg kwamen er tijdens zijn pontificaat ook veel verhalen van seksueel misbruik binnen de kerk naar boven. Veel van zijn pauselijke encyclieken gingen echter over de meer positieve dingen van het leven als liefde en hoop (Deus Caritas Est, Spe Salvi en Caritas in Veritate).
Op 85-jarige leeftijd besluit Benedictus af te treden. Hij voelt zich lichamelijk en geestelijk niet sterk genoeg meer om zijn functie als paus uit te voeren en gaat met emeritaat. Hierbij belooft hij zijn opvolger Franciscus trouw te zweren en in alle rust en stilte verder te leven. Zo nu en dan bracht hij artikelen uit of gaf hij interviews die ophef veroorzaakten. Naar eigen zeggen deed hij dit als Joseph Ratzinger en niet als Benedictus XVI. Dat laat zien wat voor gedreven wetenschapper hij eigenlijk was.
Niet alleen laat deze emeritus paus ‘met de rode schoenen’ dus een mooi pontificaat achter zich, maar ook geweldige theologische werken die het waard zijn gelezen te worden. Mag deze Joseph Aloysius Ratzinger snel met zijn Schepper, broer, familie en andere Benedictussen herenigd worden!
Requiescat in Pace!
Door:
Lisa Schmeinck
